100. rocznica urodzin Tadeusza Różewicza

Tadeusz Różewicz urodził się 9 października 1921 roku w Radomsku. Miał szczęśliwe dzieciństwo i dwóch braci. O trzy lata starszego Stanisława i trzy lata młodszego Janusza. Stanisław uparł się, żeby jego brat nosił imię po Kościuszce. Tak właśnie najmłodszy wówczas Różewicz stał się Tadeuszem.

Różewicza uczęszczał do szkoły powszechnej, a później do gimnazjum. W 1943 roku został skierowany do partyzantki. Jego pierwszy mały debiut miał miejsce w uczniowskiej gazetce, gdzie siedemnastoletni Różewicz opublikował siedem wierszy. Jednym z ulubionych autorów młodego Tadeusza był Stefan Żeromski. Widać to w faktycznym debiucie poety, który w 1944 roku wydał "Echa leśne". Różewicz napisał jest pod pseudonimem "Satyr", a wcześniej tytułowej frazy użył właśnie Żeromski.

Mimo doświadczeń wojennych, opisanych w trudnym i pesymistycznym tomie "Niepokój", wiele osób kojarzy Różewicza przede wszystkim ze wspaniałym poczuciem humoru.

Ja znam pana Różewicza jako człowieka z poczuciem humoru, który czyta brukowce, który potrafi opowiedzieć dowcip - mówi Adam Hawałej, fotograf.

Opowiadał mi historię, która świadczy o znakomitym poczuciu humoru. Nie wiem, czy ją wymyślił, czy tak rzeczywiście było. Otóż numer telefonu Tadeusza Różewicza można było znaleźć w książce telefonicznej, niegdyś takie istniały. Zapytałem, czy dzwonią często. - Tak, w poniedziałek dzwoniła jakaś pani, zapytała, czy to pan Tadeusz Różewicz? - Tak, Różewicz, słucham. - Czy pan napisał "Kartotekę"? - Tak, napisałem. - Czy mógłby pan streścić, bo córka w szkole przerabia - mówi Rafał Dutkiewicz, prezydent Wrocławia w latach 2002-2018.

Tadeusz Różewicz był taką postacią niekontrowersyjną. On nie musiał niczego grać, nie musiał być aktorem, nie musiał być reżyserem. Był wybitnym poetą, nietypowym, który naszą rzeczywistość widział w krzywym zwierciadle i nie szczędził głosu krytyki dla rzeczywistości, która go otaczała - mówi Jan Szurmiej, dyrektor artystyczny Teatru Polskiego.

Mówił mi, kiedy się spotykaliśmy u niego w domu "Jak umrę, to pilnuj, żebym nie miał żadnej ławeczki z brązową figurą Tadeusza Różewicza". Pytałem "Dlaczego nie chce pan, panie Tadeuszu, żadnej ławeczki". On odpowiadał w sposób filuterny "Patrz, dopóki żyję, to pilnuję kto obok mnie siada, a jak umrę, przysiądzie się jakiś idiota i co ja wtedy z tym pocznę" - mówi Rafał Dutkiewicz, prezydent Wrocławia w latach 2002-2018.

Równie ciepło do samego Różewicza zwracali się Zofia i Jerzy Nowosielscy - wieloletni przyjaciele poety.

"Kochany Tadeuszu, z przerażeniem stwierdziłem, że Twój list z 8 lutego pozostał bez odpowiedzi z mojej strony. Tego bym sobie nigdy nie wybaczył. Serdecznie Cię ściskam, przepraszam za długie milczenie i od żony (i od siebie) pozdrawiam. Jerzy"

"Kochany Tadeuszu, dziękujemy za wiadomości ze Sztokholmu i z Wrocławia. Cieszę się na zapowiedzianą wizytę u nas. Uściski dla Was wszystkich. Zosia"

Pod każdym listem Różewicz podpisywał się imieniem, później zdrobnieniem "Tadek", nareszcie - Tadek z Wrocławia.

Doświadczenia wojenne mocno wpłynęły na twórczość Tadeusza Różewicza, co szczególnie widać w pierwszych powojennych tomach. Rok po "Niepokoju" - w 1948 - na rynku wydawniczym pojawiła się "Czerwona rękawiczka", w której można zauważyć wojenny katastrofizm. W późniejszej twórczości Różewicz był już moralistą, krytykującym relatywizm, upadek tradycyjnych wartości, mechanizację życia i uleganie modom.

Poeta zamieszkał we Wrocławiu w 1968 roku i od tego czasu w Teatrze Polskim często wystawiano jego sztuki. Prezentował teatr realistyczno-poetycki, w którym wykorzystywał elementy groteski i surrealizmu. Jednym z najbardziej znanych dramatów Różewicza jest "Kartoteka", w której poeta pokazuje biernego, leżącego bohatera - czyli to, czemu sam się sprzeciwiał.

BOHATER: Teraz zawsze jestem sobą. Tak długo wędrowałem, zanim doszedłem do siebie. SEKRETARKA: Do siebie? Jak tam wygląda. Co tam jest? BOHATER: Nic. Wszystko jest na zewnątrz, są jakieś twarze, drzewa, obłoki, umarli... ale to wszystko tylko przepływa przeze mnie. Widnokrąg zamyka się. Najlepiej widzę, kiedy zamknę oczy. Z zamkniętymi oczyma widzę miłość, wiarę, prawdę...

Dzięki humorowi, grotesce i trafnym spostrzeżeniom, teksty poety są ponadczasowe, o czym świadczy chociażby to, że 2021 to rok to rok Tadeusza Różewicza, a Miejska Biblioteka Publiczna nosi odtąd jego imię.